نوروز در آذربایجان
ترتیب‌کننده: مهدی انصاری
در جمهوری آذربایجان درباره پیدایش جشن نوروز اسطوره‌ها و افسانه‌های گوناگونی گزارش شده است. چون آن‌که می‌گویند در گزارشی آمده است، سیاوش، پسر کیکاووس به کشور افراسیاب رهسپاری می‌کند. افراسیاب از وی به گونه شایسته و چشم‌گیری پذیرایی می‌کند و حتی دخترش را به پیوند زناشویی وی در می‌آورد و سیاوش به یاد رهسپاری‌اش از کشور افراسیاب دیوار بخارا را برپا می‌کند؛ ولی دشمنانی که از این کار ناخرسند بوده‌اند میان سیاوش و افراسیاب را برهم زده آن چنان‌که افراسیاب برآن می‌شود که گزیره بر کشتن سیاوش می‌گیرد و پس از کشته شدن سیاوش دستور می‌دهد پیکرش را روی کنگره‌های دیوار بخارا جای دهند. زرتشتیان پیکر وی را برداشته و در زیر دروازه خاوری خاکسپاری می‌کنند و سوگواری بسیاری در نبود سیاوش و مرگش سرودند آن چنان‌که این سروده‌های سوگوارانه میان مردم گسترش یافت و در همین سیاوش ترانه‌های روز خاکسپاری سیاوش را زرتشتیان نوروز نامیدند. یکی از داستان‌های مردم و فلکلور آذربایجان درباره شاه جمشید و جشن نوروز سخن می‌گوید. خمسه نظامی گنجوی نیز در این باره سخن گفته‌است.
نوروز
در آیین فال گوش ایستادن دختران نورسیده در ته دل فالی گرفته و در شب چهارشنبه سوری به روش پنهانی پشت در نیمه باز چشم‌به‌راه ایستاده و اگر در این هنگام سخن خوب و دل‌پسندی بشنوند آرزوی‌شان برآورده شده و اگر سخن گزنده و ناگواری می‌شنیدند آرزوی‌شان انجام‌پذیر نمی‌گشته است؛ بنابراین بر پایه آیین جشن مردم از بدگویی و سخنان نابه‌جا دوری می‌جویند.
در میان برنامه‌ها و آیین‌های نوروزی برنامه‌ای هم‌چون فرسته کردن خوان سمنو از سوی داماد به خانه نامزدش، انداختن کلاه پوستین به درها، آویزان کردن کیسه و توبره از سوراخ بام یا پنجره در شب جشن نوروز و درخواست پاداش و ارمغان جشن در این سرزمین رواج داشته است.
در جمهوری آذربایجان رویه بر این است که پیش از رسیدن نوروز پوشاک نو خریده به خانه و سرای سر و سامان داده فرش و پلاس نو بافته و به پیشواز نوروز می‌روند.
جشن نوروز
مردم جمهوری آذربایجان به چیم (سبب) باور به آیین و بزم نوروز برای با شکوه‌تر انجام شدن جشن نوروز برای این بزم بسیچ و آماده‌سازی ویژه‌ای می‌بینند. همانند: سرودن ترانه‌ها پیش از نوروز، فراهم‌سازی گستره شادی روزهای نوروز، فراهم کردن ابزار و مواد نیاز داشته برای پهن هفت‌سین، فراهم‌سازی چیستان‌های نوروزی، ستایش و نفرین‌های نوروزی، پند و اندرز نوروزی، باورهای نوروزی، خوی‌های نوروزی، دیدنی‌های نوروزی، آزردنی‌های نوروزی و انجام آیین و بزم نوروزی.
میز هفت‌سین در آذربایجان
سفره هفت‌سین جمهوری آذربایجان از هفت (خشیج) یا عنصری که نام‌شان با سین آغاز می‌شود، ساخته شده است. با این دگرگشتی که نام‌ها بر پایه نام آن‌ها در ترکی آذربایجانی گزینش می‌شوند. البته این دگرگشت چندان دگرگونگی در سفره یا خوان نوروزی پدیدار نمی‌کند چرا که نام‌ها بیشتر این خشیج‌ها فارسی است. همانند این‌که این خوان در بوم‌های گوناگون آذربایجان به گونه گوناگونی فراهم می‌شود. سفره هفت‌سین در جمهوری آذربایجان کمابیش از پدیده‌های زیر برساخته شده‌است.
- سوماق، نشانه آفتاب
- سکه، نشانه شانس
- سمنو، شیرینی، فراوانی و باروری گیتی
- سبزه، پاکی و خوشبختی
- ساری کوک (زردچوبه)، شیرینی زندگی
- سوُت (شیر)، تندرستی و زیبایی
- سو (آب)، زایش تازه و زندگی
بشاید است به جای زردچوبه و شیر از سرکه و ساریمساق (سیر) نیز است گردد. افزون بر این در سفره آینه‌ای که دور آن رنگ‌آمیزی شده است جای می‌دهند.
رخصتی‌ها
در جمهوری آذربایجان نوروز بر پایه گاه‌شمار شمسی جشن گرفته می‌شود اگر سالی کبیسه باشد روز ۲۲ مارچ به نام روز، جشن گرفته می‌شود. در این کشور همانند ایران از ۲۹ حوت تا ۴ حمل (۲۰ مارچ تا ۲۴ مارچ) رخصتی رسمی است ولی کمابیش دولت چند روز به این رخصتی‌ها افزوده می‌کند برای نمونه در سال ۲۰۱۰ این رخصتی‌ها ۷ روز بود. هم‌چنین گفتنی است که در آغاز سال نو میلادی تنها یک روز در این کشور نهادها و سازمان‌ها و خود کشور بسته است.