جغرافیا جشن نوروز

رضا مرادی

نوروز به عنوان اولین روز سال نو در بسیاری از کشورهای دنیا  از قبیل افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان، قرغیزستان، گرجستان، عراق، سوریه، ترکیه، پاکستان، هندوستان، روسیه، آلبانی، چین، جاپان، ایران، مقدونیه شمالی و آذربایجان تجلیل می‌گردد.

تجلیل از نوروز تاریخ کهن و سابقه‌ای بیش از 3 هزار سال دارد و گفته می‌شود که بیش از 300 میلیون نفر سالانه آن را جشن می‌گیرند.

گرچه تاریخ دقیق و پایه‌گذاران نوروز تعیین نشده است اما در برخی از متون فارسی، نظیر شاهنامه و تاریخ طبری از جمشید و کیومرث و برخی دیگر از هخامنشیان به عنوان پایه‌گذاران نوروز یاد شده است. در این نوشته می‌خواهیم نگاهی به پیشینه تاریخی نوروز، سنت‌ها و آیین‌های نوروزی و چگونگی  برگزاری جشن نوروز در افغانستان و جهان داشته باشیم.

عید نوروز چیست؟

این روز نوید‌دهنده‌ی سال جدید است. نوروز در کشورهایی مثل تاجیکستان، روسیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، قرغیزستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین و ازبکستان رخصتی رسمی است و مردم به جشن و پایکوبی می‌پردازند.

این جشن باستانی و کهن از اقوام مختلفی در منطقه به ارث مانده است. جشنی که با رنگ و بویی ویژه، هویت گرفته و نماد پیوند اقوام و مردمان از فرهنگ‌ها و جوامع مختلف است. نوروز را شروع رستاخیر طبیعت، موعد رویش و تولد نباتات می‌دانند و باور بر این است که همگام با طبیعت، جامعه هم باید روزگار نو و تازه‌ای را با روح و روان تازه و پوشیدن لباس عید نو آغاز کند.

شروع جشن نوروز با اعتدال بهاری هم‌زمان است. موعدی که خورشید در حرکت ظاهری‌اش در ابتدای ماه حمل، استوای زمین را قطع می‌کند و ساعات روز و شب با هم برابر می‌شود. در تقویم خورشیدی، لحظه تحویل سال، اولین روز (هرمز روز یا اورمزد روز) از ماه حمل شمرده می‌شود.

اگر زمان شروع سال قبل از ظهر، یعنی نیمه‌ی اول شبانه‌روز باشد، همان روز نوروز است و اگر بعد از ظهر باشد، فردای آن روز نوروز شمرده می‌شود. در گاه‌شمار میلادی، نوروز بیشتر در ۲۱ یا ۲۰ و به ‌ندرت در ۲۲ مارچ اتفاق می‌افتد.

چون در افغانستان و ایران تقویم هجری خورشیدی استفاده می‌شود، نوروز سرآغاز سال نو است. ولی در کشورهای آسیای میانه و قفقاز، به خاطر استفاده از تقویم میلادی، نوروز به‌عنوان آغاز بهار جشن گرفته می‌شود و سال نو تلقی نمی‌شود.

ریشه‌یابی واژه نوروز

واژه نوروز از زبان فارسی میانه (nōgrōz) گرفته شده که ریشه در زبان اوستایی دارد. مورخان، معادل اوستایی آن را(navaka raocah)  حدس زده‌اند.

به عقیده‌ی احسان یارشاطر، بنیان‌گذار دانش‌نامه ایرانیکا، با توجه به قواعد آواشناسی، نگارش واژه نوروز در الفبای لاتین به صورت(Nowruz) توصیه می‌شود (وی در این رابطه تلفظ فارسی را مبنا قرار داده است). امروزه در نوشته‌های یونسکو و بسیاری از متون سیاسی این شکل از املا استفاده می‌شود.

منشأ و خاستگاه نوروز به درستی معلوم نیست. در برخی از منابع آن را به بابلیان نسبت داده‌اند و در برخی منابع هم زرتشت بانی این رسم معرفی شده است. بر این اساس، شروع برپایی جشن نوروز هزاران سال پیش بوده، ساکنان سرزمین آریانا (ایران، افغانستان و تاجیکستان) روز اول سال و آغاز بهار را با برگزاری مراسم ویژه و توأم با سرور و شادمانی جشن می‌گرفتند و سرور و شادمانی در این روز را به فال نیک گرفته و به برکت فیوضات آن، سالی را که پیش رو داشتند، نیک بخت می‌پنداشتند. هر چند امروزه جشن نوروز، جشن جهانی شده است و اکثر کشورهای منطقه از این روز تجلیل می‌کنند.