د یوې پخوانۍ سندرې شالید

د یوې پخوانۍ سندرې شالید

لیکوال: علم ګل سحر

پاس دتنګي مستې ځدراڼې
جنکۍ ژاړي اوړکي بیا کابل ته ځینه

دا اصلآ لنډۍ ده، چې په پکتیا ولایت کې ویل شوې خو ډېر کسان دا لنډۍ نه؛ بلکې سندره بولي؛ ځکه چې ډېر وخت د سروکي په ډول ویل شوې او نورې لنډۍ لکه په نورو سندرو یا سروکو پورې، چې تړل شوې په دې لنډۍ پورې هم تړل شوې دي، همدغه لنډۍ، چې د سیمې سندرغاړي وایي نو نورې لنډۍ ورپورې تړلې وایي لکه:
ته له تنګي ځینې راتېر شه
تر دې ملالې خوله به زه در تېره شمه
بیا د لنډۍ په پای کې وایي:
پاس د تنګي مستې ځدراڼې
جنکۍ ژاړي اوړکي بیا کابل ته ځینه
او کله کله خو د سندرې په پای کې (شیرینه یاره) هم ورسره زیاتوي.
د یادونې وړ ده، چې پورتنۍ لنډۍ اصلآ داسې ده:
ته تر خروړي سپي راتېر شه
له دې ملالې خوله به زه درتېره شمه
خو دا لنډۍ د پکتیا ځدراڼو په سیمه کې په پورتني شکل اوښتې ده.
د دغې سندرې په اړه هم بېلابېل روایتونه موجود دي یو روایت وایي کله، چې په کابل د سقاو حکومت و، ګډوډي وه، د سقاو زوی د حکومت له خوا په ښار کې چورتالان ګډ و او د خاورې تمامیت ته جدي خطرونه متوجه و نو د کلیو ځوانان به د جګړو جبهو ته په تېره کابل ته راتلل او دا ځونان به په وار سره ډلې ډلې کابل ته د جګړې په موخه را روان و، د کلیو پیغلو به په دوی پسې ژړل، چې بیا هغه وخت دغه سندره وویل شوه:
پاس دتنګي مستې ځدراڼې
جنکۍ ژاړي اوړکي بیا کابل ته ځینه
خو هغه وخت، چې ما په ازادي راډیو کې کار کاوو او په دې سندره مې څېړنه کوله د بلخ ولایت د دهدادي ولسوالي د عربانو له کوڅې څخه دراډیو یوه اورېدونکي ښاغلي محمد آصف منګل په یوه لیک کې، چې اوس هم له ماسره خوندي دی د خپل پلار له خولې داسې لیکلي و:
((د دغې سندرې شانزول، چې ما له خپل پلار ښاغلي معاذالله خان کفتان څخه اوریدلی دی، هغه هم د دغو اوړکو یا هلکانو له جملې څخه و او کابل ته بیول شوي و، هغه مرحوم ماته دغسې ویلي و:
د امیر حبیب الله خان په زمانه کې د پکتیا قومونو او قبایلو لکه احمدزيو، سلیمانخیلو، ځدراڼو، ځاځيو، منګلو ،څکمنيو، مقبلو او خوستیانو د حکومت د مامورینو د ناوړه چلند پر ضد بغاوت کړی و، د دولت عسکري او نور دولتي تآسیسات یې وران کړل او د دولت په مقابل کې یې جنګونه پیل کړل، حکومت د دغو جنګونو دغلي کولو لپاره جنرال محمد نادر خان ته دنده وسپارله، چې یاغیان ارامه کړي.
جنرال محمد نادر خان یو پیاوړی لښکر جوړ کړ ، پکتیا ته ولاړ او شورشیانو ته یې ماته ورکړه، له بلې خوا جنرال محمد نادر خان د پکتیا قومونو ته د سولې وړاندیزونه وکړل.
د جنرال په وړاندیزونو کې یو مهم وړاندیز دا و، چې د پکتیا خانان او ملکان دې هر یو خپل یو زوی د یرغمل په ډول حکومت ته ورکړي، چې حکومت دغه ځوانان کابل ته بوزي او هلته یې په ښونځیو کې شامل کړي، چې له دې وروسته د پکتیا قومونه دولت ته یاغي باغي نه سي.
د پکتیا قومونو د جنرال محمد نادر خان دغه وړاندیز په پوره مینه ومانه او هر یوه خان او ملک خپل یو، یو زوی د یرغمل په ډول جنرال ته ورکړل.
جنرال محمد نادر خان دغه ځوانان له ځان سره یو ځای کابل ته راوستل او د ملک زاداو په مکتب کې یې شامل کړل، دې هلکانو ته هر څه د حکومت له خوا وړیا ورکول کېدل.
د دغو هلکانو نومونه ښاغلی محمد آصف منګل د خپل پلار له خولې په لاندې ډول ښودلي دي:
محمدګل خان توتاخیل فرقه مشر، عبدالله خان فرقه مشر، حسن ګل خان کرنیل توتاخیل، ګلاب شاه حکمران احمدزی، عبدالله خان کرنیل د لوی خان ببرک خان ځدراڼ زوی، خان محمد خان برګټ منګل، آدم خان کرنیل منګل، محمد عمر خان کرنیل منګل، محمدشریف خان منګل قومي مشر، آدم خان منګل کپتان، چې د اعلیحضرت غازي امان الله خان له خوا ووژل شو او معاذالله خان کپتان منګل.
د پکتیا ځوانان پوره یو کال په کابل کې پاتې شول او له یو کال تېرولو وروسته د مکتب اوړکو(هلکانو) ته دوه میاشتې رخصتي ورکړل شوه، چې خپلو کورونو ته ولاړشي دغه هلکان د دوو میاشتو رخصتیو له تېرولو وروسته بیرته کابل ته ولاړل.
په دغه دویم ځل د دوی یوځایي راتګ په وخت دغه مشهوره سندره په دوی پسې وویل شوه.
پاس د تنګي مستې ځدراڼې
جنکۍ ژاړي اوړکي بیا کابل ته ځینه
دغه سندره په ۱۳۹۲ کال کې ویل شوې ده، چې نن دغه سندره د پخوانیو سندرو په ډله کې ګڼل کیږي، دغه سندره د ارواښاد عبداللطیف جلالي په هدایت، چې هغه وخت دافغانستان راډیو د خپرونو ریس و، ارمونیزه شوې او د مېرمن رخشانې په خواږه آواز کې او وروسته د نورو هنرمندانو په آواز کې ثبت شوې ده.