زنان افغانستان؛ سنگرداران آزادی و عدالت
طارق قاسمی
روز گذشته خبری در رسانه‌ها منتشر شد مبنی بر گشایش یک باب کتاب‌خانه در کابل از سوی شماری از زنان فعال و مبارز. این زنان می‌گویند که به خاطر بلند بودن بهای کتاب در بازار، عدم دسترسی زنان و دختران به کتاب و کتاب‌خانه در افغانستان و محدودیت‌های اعمال شده از سوی طالبان، اقدام به تاسیس این کتاب‌خانه کرده‌اند که ویژه زنان و دختران است و آن‌ها به راحتی می‌توانند با مراجعه به این آدرس، از امکانات‌اش استفاده کنند.
مقوله معروفی است که می‌گوید، اگر می‌خواهید جامعه‌ای تغییر کند، باید زنان آن را تغییر بدهید. بر این اساس، جامعه افغانستان هرچند سنتی و دگم و جزم‌اندیش و بسته است، اما وقتی به حرکت‌های عدالت‌خواهانه و آزادی خواهی زنان می‌نگریم، تغییر اجتماعی را که در دو دهه گذشته رخ داده، لمس می‌کنیم. اکنون زنان افغانستان را می‌توان به سه طیف متفاوت تقسیم کرد: طیف اول زنانی است که نه سواد دارند و نه دغدغه آزادی‌خواهی و حضور معنادار در اجتماع. این دسته زنان همان طیف سنتی است که در اصطلاح اجتماع ما به آن‌ها «خانم خانه» اطلاق می‌شود. دسته دوم زنان مذهبی هستند. این دسته به آرامی طیف اول نیست و در بعضی حالات دیده می‌شود که دقیقاً علیه حقوق زنان و آزادی اجتماعی آن‌ها عمل می‌کنند. طیف سوم اما اهمیت خاصی دارد؛ این طیف طبقه روشنفکر و تحصیل یافته و صاحب اندیشه است که برای عدالت اجتماعی و حقوق زنان و آزادی بیان و حقوق بشر مبارزه می‌کند و در دو دهه پسین شکل گرفته است. این که اکثراً دختران جوان را احتوا می‌کند در واقع محصول مناسبات سیاسی و اجتماعی دو دهه اخیر است. در یک سال پسین که دولت جمهوری سقوط کرده و طالبان بار دیگر قدرت را فراچنگ آورده‌اند، بانوان طیف سومی نشان دادند که در هر عرصه قربانی می‌دهند، ولی از مواضع شان عقب‌نشینی نمی‌کنند.
آن‌ها در یک سال گذشته بارها به خیابان برآمدند، زندانی و شکنجه شدند، باز به خیابان ریختند و اعتراض کردند و حتا جای خالی مردان را نیز در خیابان اعتراض پر کردند. اگر در گوشه‌ای سرکوب شدند، از زاویه‌ای دیگر فریاد زدند، اگر در جایی خفه شدند، در عرصه‌‌ای دیگر شعار آزادی سر دادند و با هر حرکت و پویش خود، سهم طالب را فروریختند.
این طیف امید اجتماع افغانستان است؛ طیفی که به این زودی‌ها بنا ندارد عقب بنشیند و تا رسیدن به آزادی و عدالت اجتماعی و حقوق برابر به مباررزه ادامه می‌دهد و در انواع و انحاء مختلف ابراز وجود می‌کند.
تاسیس کتاب‌خانه نیز از سوی این زنان در واقع نمادی از اعتراض و ابراز وجود در برابر حذف است، این زنان اگر از خیابان حذف شوند، با کتاب و کتاب‌خانه و دانایی بودن شان را به رخ می‌کشند؛ حذف آن‌ها ناممکن است و این مقوله فردای جامعه ما را تعریف می‌کند.